Vladimir Skočajić Skoča: "Elektro pionir" (tekst o Subi, Politikin Zabavnik, br.3237, 2014)

Ilustracija: David Vartabedijan

Svaki drugi dan neko izgovori frazu „Ta osoba živi za muziku“. Međutim, postoji li neko ko je umro za muziku? Novosađanin Mitar Subotić Suba jeste.

Ovo je priča o čoveku koji je mogao postati jedan od naših najpoznatijih muzičara u svetskim okvirima. Na žalost, tragična sudbina je umešala prste i Mitar Subotić Suba je zauvek napustio ovaj svet 2. novembra 1999. godine. Da tragedija bude još veća, on je umro na kreativnom vrhuncu. Ako njegovu muzičku karijeru uporedimo sa izgradnjom kuće, Suba je temelje postavio početkom osamdesetih godina, a krov je završavao upravo te 1999. Iako je ta kuća predivna i bez par crepova koji nedostaju, ostaje veliki žal što je njegov pohod ka uspehu bio iznenada prekinut.

Muzičar iz senke

Mitar Subotić je bio pionir elektronske muzike na prostorima bivše Jugoslavije. Rođen je u Novom Sadu 1961. godine, a u istom gradu je diplomirao na Akademiji umetnosti, na odseku za kompoziciju i orkestraciju. Pod uticajem nemačkog benda „Kraftwerk“ i britanskog kompozitora Brajana Inoa, Suba počinje da se zanima za elektronsku muziku još u tinejdžerskim godinama. Nakon diplomiranja odlazi u Radio Beograd na kurs elektronske muzike kog je držao britanski saskofonista Pol Pinjon. Tada otkriva sintisajzer koji će do kraja života biti njegov osnovni instrument.

Poslednjih godina postao je trend da poznati muzičari kriju svoj identitet. Tako na primer grupa “Daft Punk” nastupa pod maskama tj. kacigama, a britanski dab step umetnik “Burial” objavljuje albume pod pseudonimom i tek mali broj ljudi zna kako on zapravo izgleda. Suba je to radio još početkom osamdesetih. Naime, pod pseudonimom “Rex Ilusivii” (što na latinskom znači “kralj iluzije”) Suba je svake nedelje slao svoje snimke Draganu Gojkoviću, autoru tada kultnih emisija “Novi vidici” i “Yu pop scena” na Radiju Novi Sad. Gojković je bio oduševljen originalnošću Subinih sintisajzerskih kompozicija i redovni slušaoci ovih emisija su već tada zapamtili ime “Rex Ilusivii”. Posle godinu dana “igranja u mraku” Suba je konačno Gojkoviću otkrio svoj identitet, kada zvanično i počinje njegova karijera.

Pečat u jugoslovenskoj muzici

Osamdesete godine prošlog veka bile su doba kada je Suba praktično stekao ime u svetu muzike. Kao “Rex Ilusivii” objavio je nekoliko pesama koje su završili na kompilacijama “Ventilator” (PGP RTB), a debi album “Dissilusioned!” je objavio 1987. godine. Centralna tema albuma “Thanx Mr. Rorschach” bila je dvadesetpetominutna oda francuskom kompozitoru Eriku Satiju, koji je u to doba bio Subina glavna inspiracija. Klavir u toj kompoziciji je svirala Branka Parlić, a pored nje na ploči “Disillusioned!” učestvovali su Milan Mladenović, Massimo Savić, Zoran Radomirović Švaba (iz grupe “Električni orgazam”) i drugi.

Saradnja sa drugim muzičarima je obeležila celu Subotićevu karijeru. Tih osamdesetih je svirao sa Marinom Perazić (kompozicija “Plava jutra”), sa Milanom Mladenovićem je snimio obradu klasika Džejmsa Brauna “Sex Machine”, a sa pijanistom Aleksandrom Dujinom (istim onim koji je neizostavni član pratećeg benda Đorđa Balaševića) snima džez temu “Jedan smer” koja nikada nije objavljena.

Pored dara za stvaranjem muzike, Suba se vrlo uspešno bavio produkcijom. On nije producirao mnogo ploča, ali tih nekoliko spadaju u samu antologiju jugoslovenske muzike: album “Bolero” (1985) zagrebačkog benda “Haustor”, kultni album grupe Slobodana Tišme “La Strada” (1987), “Samo par godina za nas” (1989) od “Ekatarine velike”, kao i ploču “Igre bojama” beogradskog sastava “Oktobar 1864” (1988). Mnoge, mahom novosadske grupe su unajmljivale Subu da im bude inženjer zvuka na snimanju, a jedna od njih je bila i “Obojeni program”.

Muzika za opuštanje

Zajedno sa multimedijalnim umetnikom Goranom Vejvodom, Suba 1988. godine u Parizu snima album “The Dreambird, in the Mooncage”. Reč je o ambijentalnoj ploči na kojoj su njih dvojica izmešali muziku sa zvucima iz prirode. Specijalno za ovu priliku Suba je boravio na Madagaskaru gde je snimao zvuke ptica, preko kojih je u studiju sa Goranom odsvirao klavijature. Rezultat je retko lepa i opuštajuća ploča koja odiše spokojem i uz koju je autor ovog teksta zaspao “mali milion” puta. Kada bi ovu ploču čuli na primer Brajan Ino ili Harold Bad, siguran sam da bi bili oduševljeni, te ne čudi da je upravo za ovo izdanje Suba dobio nagradu Unesko fonda za promociju kulture. Beše to njegov prvi album koji je zvučao “više svetski nego naše”. Da biste uživali u ovim predivnim, sanjivim zvucima dovoljno je da odete na Jutjub i ukucate “Mitar Subotić & Goran Vejvoda – Dreambird”.

Brazil

Početkom poslednje decenije prošlog veka, Subotić se seli u Sao Paolo. Tada je već ona zamišljena kuća o kojoj smo pričali na početku teksta dobila prvi sprat. U Brazilu, Suba počinje da pravi drugi, polako i strpljivo. Prvo je snimao namensku muziku za reklame, za radijske džinglove, modne revije, pozorišne predstave, a uporedo sa tim bavio se i producentskim poslom. Logično, u početku je više radio ono šta su mu poslodavci tražili, a malo manje ono šta je on želeo. Mic po mic, godinu po godinu, sve manje je bilo ovih prvih, a sve više ovih drugih poslova.
Zajedno sa brazilskim muzičarima i Milanom Mladenovićem 1994. snima album “Angel’s Breath” koji je svojevrsna mešavina brazilskih i srpskih etno ritmova. To je ujedno bio i poslednji album Milana Mladenovića koji je preminuo iste godine kada je ploča objavljena.

Kruna karijere

Svih tih godina Suba je predano smišljao i pisao pesme za sopstveni album. Ploča “São Paulo Confessions” objavljena je krajem septembra 1999. godine i to je jedino njegovo izdanje pod imenom Suba. “São Paulo Confessions” beše kruna karijere – to je njegovo ubedljivo najzrelije i najlepše delo. Tu čujemo i elektroniku koja je bila njegov zaštitni znak, ali i bosanovu (čarobna verzija Žobimovog klasika “Felicidade”), pop i na momente džez. Spisak gostiju je bio impresivan: tada dvadesetejednogodišnja pevačica Sibel, zatim Katija Bi, kompozitor i pevač Arnaldu Antunis, gitarista Robert Frehat i mnogi drugi. U pitanju je krem brazilske muzičke scene – oni koji nisu bili poznati tada, slavu će steći u 21. veku. Suba je imao nos za mlade, darovite muzičare.

Uporedo sa radom na svom albumu, producirao je debi izdanje Bebel Žilberto (unuke slavnog Žoaa Žilberta) “Tanto Tempo”. Kada je u pitanju komercijalni uspeh, on je polagao više nade u njenu ploču nego u svoju, potpuno svestan koliko su bile prijemčive njene melodične pesme. Činilo se da mu se smešio novi uspeh. A onda se desila tragedija.

Požar

Za 2. novembar 1999. bila je planirana brazilska promocija njegovog albuma “São Paulo Confessions” koji je objavljen samo mesec dana ranije. Igrom sudbine, baš te večeri požar je iznenada zahvatio Subin studio. U njemu su se nalazile originalne master trake na kojima je bio album “Tanto Tempo”. On je zajedno sa Bebel pojurio u studio pokušavajući da ih spase. Nekoliko puta je ulazio i izlazio kroz gusti dim, iznoseći trake. Na žalost, tom prilikom se nagutao previše ugljen monoksida i njegova pluća nisu izdržala. Bebel je preživela, njeni snimci su preživeli, ali ne i Suba. Umro je u 38. godini.

Kao što je i predviđao, ploča “Tanto Tempo” je zaista doživela ogroman uspeh. To je jedan od najprodavanijih brazilskih albuma van Brazila u poslednjih 15 godina. Ko zna da li bismo ga ikada čuli da Suba te noći nije dao život za njega. Iako priča o njemu ostavlja gorak ukus u ustima, ostaje nam da se tešimo činjenicom da je neko sa naših prostora učestvovao u snimanju jedne tako važne i lepe ploče.

Kada je u pitanju elektronska muzika na prostoru bivše Jugoslavije, ne postoji važnije ime od Mitra Subotića. On je bio inovator i uvek par koraka ispred svog vremena. Ne samo da nije znao za strah kada je u pitanju eksperimentisanje sa novim muzičkim žanrovima, već nije imao strah generalno. Suba je u najbukvalnijem smislu te reči dao svoj život za muziku. Koliko još takvih ljudi znate?